Dwór w Pałukach

W XV i XVI wieku własność i gniazdo Pałuckich herbu Prawdzic. W drugiej połowie XVII wieku w rękach kolejno Sułkowskich, Narzymskich, Iłowskich, w XVIII wieku Bogdańskich, a w końcu XVIII wieku Bońkowskich. Od 1800 roku Pałuki należały do Wojciecha Krasnodębskiego, później Wincentego Krasińskiego, który włączył je do dóbr ordynacji opinogórskiej. Jako części ordynacji pozostawały do końca. Ostatnim ordynatem opinogórskim był hr. Edward Krasiński (ur. 1870), zamordowany przez Niemców w Dachau 8 grudnia 1940 roku.

W Pałukach stał niegdyś stary dwór, w którym w czasie bitwy pod Gołyminem w 1806 roku przebywał Napoleon Bonaparte. Później stanął kolejny, a krótko przed I wojną światową lub zaraz po niej na jego miejscu stanął obecny w duchu stylu polskiego w jego klasycyzującej odmianie. Jest to budowla parterowa, na planie zbliżonym do kwadratu, nakryta dachem polskim. Na osi elewacji frontowej nieznaczny ryzalit przechodzący w nakrytą trójspadowym dachem wystawkę dachową. W dolnej kondygnacji ryzalitu wgłębny portyk in antis. W dachu bocznej elewacji podobna obszerna wystawka. Przy starym dworze pałuckim, jak przy większości skromniejszych dworów, w początkach XIX wieku nie było jeszcze parku, ale „sadek owocowy młodosiany do 360 sztuk różnego gatunku drzewa”, w którym to „włoszczyzna zasadza się” i ogród warzywny nieopodal „nad drogą za staynią, w którym wsiewa się kartofli (...) y do tego kapusty”.

Tekst: Piotr Libicki, Dwory i Pałace wiejskie na Mazowszu, Poznań 2013.
Zdjęcie: Piotr Libicki, Ania Kołakowska, 2017 r. (udostępniono za zgodą autora)