Z wielu powodów pałac niezwykły, wyprzedzający swą epokę nie tylko ze względu na nietypowy kształt samej rezydencji, ale również kompozycję całego założenia. Wzniesiony został w 1789 roku dla Józefa Dembowskiego, chorążego zawkrzeńskiego, według projektu uznanego architekta Hilarego Szpilowskiego (1753–1827), autora pałaców w Walewicach, Małej Wsi, Rudnie, Słubicach i zapewne dworu w Tułowicach. Piętrowa elewacja frontowa skomponowana została z klasycystyczną powściągliwością i nie różni się w pierwszym wrażeniu od elewacji pozostałych wzniesionych przez Szpilowskiego rezydencji – o skrajnych osiach ujętych pilastrami jońskimi w wielkim porządku i przyściennym portyku na osi, złożonym z czterech jońskich półkolumn również w wielkim porządku i zwieńczonych trójkątnym frontonem. Uwagę zwraca jednak lekkie załamanie elewacji, które powtórzone zostało w partii czterospadowego dachu. Choć od frontu jest ono stosunkowo nieznaczne, po stronie ogrodowej ma ogromne konsekwencje. Tu pałac współtworzą dwie zestawione pod kątem rozwartym bryły. W obu znalazły się charakterystyczne dla architektury Szpilowskiego loggie: narożna, wsparta na jednej wysokiej jońskiej kolumnie i druga dwukondygnacyjna. Obie skierowane są na malowniczą dolinę rzeczki Łodyni. To preromantyczne uwrażliwienie na piękno krajobrazu ma swoje konsekwencje w kształcie całego założenia. To już nie barokowa, hierarchiczna i hieratyczna kompozycja entre cour et jardin z pałacem w samym sercu i podjazdem na osi, ale park ze swobodnie osadzonym w nim domem. I o ile sentymentalizm znajdował powszechne uznanie z końcem XVIII wieku w kompozycji parków, by wspomnieć najbardziej spektakularne z nich, jak Arkadia księżnej Heleny Radziwiłłowej (dziś poza granicami województwa mazowieckiego), Jabłonna czy Mokotów księżnej Izabeli Lubomirskiej, a także Siedlce hetmanowej Aleksandry Ogińskiej, o tyle nieregularna forma samej rezydencji budząca skojarzenia z włoskimi nieregularnymi willami wyprzedzała swój czas o pół wieku! Wzorcowy kamsetzerowski pałac-willa w wielkopolskich Siernikach z lat 1786–1789, który stał się inspiracją dla wielu wznoszonych w całym kraju siedzib, kameralny, otwarty na otoczenie, z belétage zastąpionym salonem na poziomie parteru, a więc w bezpośredniej bliskości ogrodu, wciąż pozostawał kompozycją symetryczną i uporządkowaną. Tylko ogrodowe pawilony wznoszone w sentymentalnych parkach miały nieregularny charakter i jeden jedyny budynek o mieszkalnym charakterze – pałacyk Ustronie królewskiego bratanka księcia Stanisława Poniatowskiego w Ujazdowie pod Warszawą z lat 1780–1784. Jego autorem był Stanisław Zawadzki (1743–1806), u którego od 1781 roku pracował jako konduktor... Hilary Szpilowski. Być może ta mała rezydencja stała się inspiracją dla nietypowej formy luberadzkiego pałacu?W profetycznej formie zewnętrznej zamknięto dość tradycyjne wnętrze, z kondygnacją reprezentacyjną na piętrze. Kulminacją stała się owalna sala balowa artykułowana parami jońskich półkolumn, pomiędzy którymi umieszczono arkadowe wnęki. Reprezentacyjne pomieszczenia w większości otwierały się na otoczenie pośrednio, licznymi loggiami. Na parterze znalazły się apartamenty mieszkalne, z jadalnią używaną na co dzień, którą dekorowały pierwotnie malowidła al fresco z widokami Łazienek i widokiem pomnika króla Jana III Sobieskiego (usunięte w 1902 roku).Przywołane artystyczne związki Hilarego Szpilowskiego ze Stanisławem Zawadzkim przynosiły obustronne owoce. W latach 1798–1799 Stanisław Zawadzki wzniósł w wielkopolskiej Dobrzycy dla generała Augustyna Gorzeńskiego pałac, którego forma jest zaskakująco podobna do wzniesionego przez Szpilowskiego Luberadza: dwa skrzydła zestawione pod kątem prostym, z kolumnowym portykiem w miejscu związania obu części, w sentymentalnym parku z dala od wsi, zgodnie z angielską zasadą splendid isolation. Czy jest to przypadkowe? Związki te można by odnaleźć, porównując również inne realizacje obu architektów
Sklep
Ogłoszenia
