Wieś Moroczyn położona jest w województwie lubelskim, w powiecie hrubieszowskim, na terenie gminy Hrubieszów nad rzeczką Gąską, na pograniczu Kotliny Hrubieszowskiej i Grzędy Horodelskiej. W miejscowości Moroczyn znajdują się ruiny okazałego niegdyś dworu należącego do rodziny Chrzanowskich. W 1893 r. dobra moroczyńskie przejął Edward Prosper Feliks Chrzanowski (1843–1922), który zadbał o rozbudowę budynku dworskiego, wzniesionego na przełomie XVIII/XIX wieku przypuszczalnie przez rodzinę Rulikowskich. Żoną Edwarda była Maria z Kicińskich (1860–1920?).

W Moroczynie znajduje się niezwykła barokowa kapliczka św. Jana Nepomucena, należąca do zespołu dworskiego. Określana jest jako zabytek klasy zerowej. Figura ta usytuowana została nieopodal kompleksu dworsko-parkowego przy drodze prowa­dzącej do Dziekanowa (jadąc od Teptiukowa). Pochodzi, prawdopodobnie, z XVIII wieku, jest murowana z cegły i otynkowana na biało. Nakryta jest daszkiem namiotowym, pod którym znajduje się ludowa rzeźba św. Jana Nepomucena. Górna kondygnacja posiada arkadki, a dół figury jest w kształcie słupa o wybrzu­szonej podstawie.

Przebudowy dworu dokonał przebywający wówczas w Lubelskiem słynny architekt Stanisław Czachórski (1853–1904) w latach 1900 – 1904. Ostateczne prace remontowe zostały ukończone w 1905 roku. Stanisław był bratem znanego malarza Władysława Czachórskiego (1850–1911). Wybitny architekt sprawił, iż dwór nabrał bardziej reprezentacyjno - pałacowego charakteru. Z powodu oryginalnego wyglądu okoliczni mieszkańcy zawsze mówili o dworze ”pałac”, choć pałacem w istocie nie był. Stanisław Czachórski przekształcił dekorację zewnętrzną elewacji, wzniósł portyk od frontu oraz taras od strony parku, dodał też ozdobne wystawki (facjatki) nad parterowym korpusem. Ponadto przedłużył budynek po obu stronach nieco węższymi aneksami (dobudówkami).

Dach dworu był mansardowy i pokryty gontem. Znajdowały się na nim trzy facjatki, niemalże identyczne, aczkolwiek środkowe były nieco szersze i wyższe od tych po bokach. Dach obiegała tralkowa balustrada wykonana z drewna przez folwarcznego stolarza Franciszka Skałę.

Front dworu (od strony wschodniej) stanowił imponujący portyk wsparty na czterech kolumnach. Na górze znajdował się taras, udekorowany identyczną kolumnadą jak na dachu. O portyku mówiono „podjazd”, gdyż wychodził on na gazon (okrągły trawnik z klombami róż), wokół którego zajeżdżały pod dwór auta i pojazdy konne.

Od strony ogrodowej (zachodniej) dworu był wspaniały taras. Na jego środku znajdował się półkolisty występ, mini belweder, przy którym była zamontowana ławeczka. Dalej były monumentalne kamienne schody prowadzące w dół na trawnik, klomby róż i piwonii.

Główne pomieszczenia dworu znajdowały się na parterze. Tuż za głównym wejściem była sień, z której przechodzono do sąsiednich pokoi. W przedłużeniu sieni był salon, czyli najbardziej reprezentacyjne miejsce we dworze. Na prawo od sieni znajdowała się duża jadalnia. Po lewej stronie sieni były pokoje mieszkalne właścicieli. We dworze mieścił się rozległy strych, który wypełniał cały środek dachu. Składowano tam rozmaite przedmioty, od skrzyń z książkami po kufry z kostiumami na bale maskowe oraz spektakle amatorskie. Na obu krańcach strychu mieściły się pokoje dla gości, młodzieży oraz służby Pod dworem znajdowały się duże piwnice, a raczej nowoczesne jak na tamte czasy sutereny, gdzie była pralnia i prasowalnia. W aneksie północnym była kuchnia oraz spiżarnia, zaś w aneksie południowym – kancelaria dziedzica. Oczywiście był jeszcze pokój biblioteczny - usytuowany od strony ogrodu. Zbiory moroczyńskiej biblioteki były bardzo cenne a jej inicjatorem był Edward Prosper Feliks Chrzanowski. Zgromadził on we dworze bardzo wartościowy księgozbiór, liczący prawie sześć tysięcy woluminów, zaliczany do jednego z największych prywatnych zbiorów bibliotecznych w naszym kraju. Edward był prawdziwym miłośnikiem książek, bardzo podobały mu się ozdobne oprawy publikacji książkowych. Zadłużał się kupując woluminy oraz całe zbiory biblioteczne.

Kolejnym dziedzicem w Moroczynie był syn Edwarda – Wincenty Tomasz Jerzy Chrzanowski (1878 – 1944). Jego pierwszą żoną była Maria Koziełł-Poklewska, z którą miał dwójkę dzieci: syna Edwarda - Edzika (1913–1940) oraz córkę Annę – Haneczkę (1912?–1963), która wyszła za mąż za Tytusa Trzecieskiego herbu Strzemię z Miejsca Piastowego pod Krosnem. Edward zajmował się administrowaniem majątku rodzinnego, czyli Dobrami Moroczyn. Był podporucznikiem i został zamordowany przez NKWD w Katyniu.

Drugą żoną Wincentego była Izabella Maria Czecz de Lindenwald (1900 – 1956) z Bieżanowa (obecnie jest to dzielnica Krakowa). Ich synem był wybitny historyk sztuki, działacz na polu opieki nad zabytkami kultury, fotograf, poeta oraz prozaik – Profesor Tadeusz Bonifacy Chrzanowski (1926 – 2006). Tadeusza w domu od wczesnych lat nazywano Ded, co też później przyjęło się wśród jego przyjaciół i znajomych. Profesor Chrzanowski w swoich licznych artykułach na temat Moroczyna bardzo ciepło opowiadał o swoim błogim dzieciństwie, które określał jako raj.

W historię moroczyńskiego dworu wpisało się kilka bardzo znanych osobistości, które gościły u Państwa Chrzanowskich. Znanymi postaciami odwiedzającymi Moroczyn byli: Włodzimierz Puchalski – wielki przyrodnik, fotograf jak i wspaniały reżyser filmów przyrodniczych, generał Tadeusz „Bór” Komorowski, poeta i prozaik - Bolesław Leśmian, generał Bolesław Wieniawa–Długoszowski, a także generał Stanisław Grzmot–Skotnicki.

Cały kompleks dworski był bogato wyposażony w różnego rodzaju zabudowania sprawiające, że był to samowystarczalny i bardzo uporządkowany świat, w którym mieściło się wszystko to, co było potrzebne, aby gospodarstwo ziemiańskie funkcjonowało na najwyższym poziomie. Początek założenia dworskiego stanowiła kuźnia, od której do bramy wiodła aleja jesionowa. Nieco dalej po lewej był czworobok folwarczny, który obejmował od wschodu budynek stajni remontowo-cugowej, a od zachodu oborę. Oba te obiekty od południa łączyły się w stodołę a od północy zamykane były parawanowym murem z pokaźną bramą. W bramie wjazdowej do dworu nad półkolistym łukiem przejazdu umiejscowiony był herb z kwiatkiem na tarczy, pięciopałkową koroną i klejnotem – Poraj. Dalej na prawo od bramy zlokalizowany był solidny spichlerz. Nieopodal była skromna kapliczka, przy której odbywały się słynne nabożeństwa majowe gromadzące całą okoliczną ludność. Kierując się na lewo od bramy, na południe od dworu położona była oficyna. Pomiędzy dworem a oficyną zlokalizowany był kierat. Tuż przed portykiem znajdował się wielki okrągły trawnik (gazon), na którym, najczęściej, rosły barwne klomby róż. Za oficyną usytuowana była drewutnia, w której magazynowano drewno na opał. Powyżej drewutni była lodownia, gdzie chłodzono różne artykuły żywnościowe. Pomiędzy drewutnią a lodownią zlokalizowana była ziemna piwnica, która zachowała się do dnia dzisiejszego. Za dworem w obniżeniu terenu znajdował się staw, a tuż za nim park ze wspaniałymi okazami potężnych dębów, z których część nadal możemy podziwiać. W majątku funkcjonował też staw „młyński”, który był większy od przydworskiego. Przy młynie dla potrzeb dworu i folwarku pracowała elektrownia napędzana energią wodną za pomocą turbiny. Kolejnym dowodem na to, że kompleks dworski stanowił samowystarczalną gospodarkę była niewielka cegielnia, z której korzystano przy budowie folwarku i innych budynków w pierwszej połowie XIX wieku, bądź nawet przy budowie dworu – czyli ok. 1900 r. Za czasów dzieciństwa Profesora Tadeusza Chrzanowskiego cegielnia już nie funkcjonowała. Na północ od parku stał samotny, sędziwy budynek zwany „Majdanem”. Przypuszcza się, że powstał jeszcze w pierwszej połowie XIX w. Prawdopodobnie mieściła się tam nielegalna drukarnia, która powstała w przeddzień wybuchu Powstania Styczniowego. Co więcej, dawni mieszkańcy Moroczyna opowiadali, iż przed I wojną światową mieścił się w nim browar, gdzie produkowano piwo. Niezwykle zaskakującą informacją jest fakt, iż w Moroczynie znajdowało się lotnisko. Zlokalizowane było w pobliżu dworu z przeznaczeniem do wykonywania startów i lądowań. Powstało, głównie, dla Edwarda (syna Wincentego z pierwszego małżeństwa), który ukończył kurs pilotażu i miał w zwyczaju przylatywać samolotem do Moroczyna. Lotnisko rozpoczynało się od wylotu alei jesionowej po prawej stronie (idąc od bramy) i ciągnęło się wzdłuż drogi do Teptiukowa, a kończyło się nieopodal tamtejszego majątku ziemskiego.

Obecnie okazały starodrzew parku przydworskiego stanowią nie tylko dęby szypułkowe ale również lipy, a wiek parku szacowany jest na co najmniej 200 lat. W części północnej parku zlokalizowany jest prawosławny cmentarzyk, na którym pozostało niewiele fragmentów grobów z ukraińskimi napisami, kierowanymi na wschód. W centrum nekropolii odnaleźć można dość dobrze zachowany postument z ukraińskimi inskrypcjami, na której figuruje data 1919 r. Nieco poza obszarem cmentarzyka prawosławnego znajduje się interesujący pomnik z polskimi napisami, datowany 12 VII 1925r. Widnieje na nim napis „Chryste zmiłuj się nad nami.”. Jest to najlepiej zachowany nagrobek o dość pokaźnych rozmiarach. Nieopodal jest też grób podchorążego Stanisława Bąka, który oddał życie za ojczyznę 25 września 1939 r. w Teptiukowie (lub między Moroczynem a Teptiukowem).

W otoczeniu dworu znajduje się również cenny drzewostan z ocalałymi okazami przedwojennych lip drobnolistnych, wiązów polnych i szypułkowych, robinii akacjowych oraz jesionów amerykańskich. Ponadto dość dobrze zachowała się też jesionowa aleja dojazdowa do dworu.

W Moroczynie, tak jak w każdym majątku ziemskim wszystko odbywało się według ustalonego porządku. Życie toczyło się w rytmie pór roku, wschodów i zachodów słońca, było pełne uroku i harmonii człowieka z naturą. Praktykowano mocno zakorzenione w rodzinach rytuały, tradycje i obrzędy, które wypełniały życie każdego ziemianina. W rodzinach właścicieli ziemskich najważniejsze w roku były Święta Bożego Narodzenia i Wielkiej Nocy, do których przygotowywano się bardzo sumiennie. Oprócz powinności związanych z prowadzeniem dóbr był też czas na przyjemności i rozrywkę. Tak było też w Moroczynie.

Ciekawym zwyczajem w moroczyńskim dworze, praktykowanym raz do roku tylko przez służbę (przypuszczalnie przed Wielkanocą), było płatanie sobie figlów. Tego dnia było bardzo wesoło, nie tylko z powodu różnych psikusów, ale i również dlatego, że kobiety zakładały odzież męską, a mężczyźni przebierali się za kobiety.
Latem w Moroczynie bardzo lubiano odpoczywać na stawie, który pozwalał umilać czas pływaniem łódkami, zarówno małymi, jak i większymi. Kiedy do dworu przyjeżdżali rozmaici goście, chętnie korzystali z tej formy rozrywki.

Kolejnym interesującym obyczajem, jakim zajmowano się w moroczyńskim majątku była hodowla młodych koni anglo-arabskich dla armii, które określane były jako tzw. „remonty”. Przez dwa lata hodowano wspaniałe ogiery, aby następnie mogły one trafić do różnorodnych jednostek wojskowych, gdzie byłyby przeszkolone do przeróżnych służb. Czasem też „remonty” uczestniczyły w światowych olimpiadach i konkurowały z końmi sportowymi, wywodzącymi się z renomowanych ras.

Ważnym obrządkiem w życiu każdego ziemianina było łowiectwo, tak samo więc w Moroczynie kultywowano ten proceder, gdyż było to jedno z naczelnych urozmaiceń wiejskiego życia. Polowania dzieliły się na dwa rodzaje: małe oraz duże. Na te okazalsze łowy jeździło się głównie do Kopyłowa w korowodzie sań. Las był tam nieznaczny, ale łączył się z lasami zamojskimi. Priorytetowym wyczynem było ustrzelenie dzika, sarny, koziołka, lisa, borsuka, zająca, a czasem nawet i jelenia.

Dwór przetrwał II wojnę światową w dość dobrym stanie. Na mocy Dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej majątek dworski został przejęty przez Skarb Państwa. Po wojnie umiejscowiony był tutaj Państwowy Ośrodek Maszynowy (POM). W dawnym domu rodziny Chrzanowskich działała w latach 1946–1966 czteroklasowa szkoła podstawowa. Do 1980 r. w budynku dworskim mieszkali ludzie pracujący w POM-ie. W kolejnych latach majątek dworski przejął Zakład Transportu i Maszyn Drogowych Okręg w Lublinie. W 1990 r. moroczyńskie dobra trafiły w ręce prywatnego właściciela, z kolei w 1995 r. zakupił je kolejny nabywca. Obecnie dwór jest ruiną. Nadal znajduje się w rękach prywatnych, a jego otoczenie jest ogrodzone i uporządkowane.

Obecnie w kompleksie dworskim oprócz ruin dworu znajdują się ruiny spichlerza, piękny starodrzew, kapliczka przydworska, aleja dojazdowa do dworu, piwnica, pozostałości dawnego stawu. W parku za stawem zachował się cenny stary drzewostan, pośród którego zlokalizowany jest prawosławny cmentarzyk z częściowo zachowanymi nagrobkami.