Kim była właścicielka majątku w Pawłowicach? Poznaj historię Haliny Martin

Halina Lidia Martin z domu Duma de Vajda Hunyad urodziła się 20 sierpnia 1911 roku w Warszawie. Jej matką była Lidia z domu Starkmeth, która pochodziła ze Lwowa. Z kolei ojciec - Aleksander Duma de Vajda Hunyad Sanik - był Węgrem. Jego dziadek, również Aleksander, miał kontynuować linię rycerskiego rodu Dumów, których mityczny przodek ocalił Regenta Hunyadyego w Bitwie pod Warną.

Historia rodziny Dumów jest dość skomplikowana. Po wybuchu I wojny światowej jako obywatele wrogiego mocarstwa austriacko-węgierskiego zostali internowani, a następnie zesłani do Saratowa. Podobno w drodze do Saratowa poznali Wiktora Przedpełskiego. Miał on interweniować w rodzinnych sprawach Dumów. Jak wspomina Halina Martin, metody wychowawcze Aleksandra pozostawały wiele do życzenia, a jej matka nie była z nim szczęśliwa. 

Powrót do Polski przez rewolucyjną Rosję był niebezpieczny. Państwo Duma dotarli na Grochów w maju 1918 roku. Z kolei Przedpełski po powrocie do Polski w 1919 roku brał udział w obronie Lwowa i powstaniach śląskich.

Około 1923 roku Lidia rozwiodła się z Aleksandrem i wyszła za mąż za Wiktora Przedpełskiego, który okazał się nie tylko czułym mężem, ale także troskliwym ojcem dla Haliny.

Podobno Halina była dość niesfornym dzieckiem, ale pomysłowym. Jako kilkulatka przewodniczyła grupie okolicznych urwisów na Grochowie rozrzucając gwoździe na drogach, tak aby uszkadzać niemieckie samochody.

W 1928 roku ukończyła prywatne żeńskie gimnazjum im. A. Wareckiej w Warszawie. Należała do harcerstwa - 10 WZDH im. Józefa Sułkowskiego. Przez trzy lata studiowała jako jedyna kobieta na Wydziale Mechanicznym Politechniki Warszawskiej (sekcja lotnicza). Po ukończeniu kursu Aeroklubu latała na szybowcach, pracowała w Aeroklubie RP. W 1934 roku przeniosła się na na studia ogrodnicze na SGGW (Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego), które ukończyła w 1938 roku.

W 1935 roku Halina wyszła za mąż za wybitnego ekonomistę, doradcę kilku premierów i bliskiego współpracownika Eugeniusza Kwiatkowskiego, Wiktora Martina (1900-1972).

Po zajęciu Zaolzia Wiktor Martin objął stanowisko dyrektora koncernu Karwina-Trzyniec na Zaolziu. Rodzina przeniosła się do pasa przygranicznego, gdzie w atmosferze zbliżającej się wojny, Halina na zlecanie polskich władz organizowała punkty sanitarne, wspomagała uciekinierów z Czechosłowacji, współpracowała z wywiadem. W tej akcji, w lipcu 1939 roku pod Boguminem została ostrzelana przez Niemców przebudowujących pas przygraniczny.

Wiktor po wybuchu wojny zajmował się ewakuacją fabryk Centralnego Okręgu Przemysłowego, a później wyjechał na Węgry, gdzie dzięki powiązaniom rodzinnym żony, organizował przerzut Polaków do Francji. W 1940 r. trafił do Wielkiej Brytanii. Był skarbnikiem polskiego majątku uratowanego z pożogi. Z Haliną spotkał się dopiero sześć lat później!

Halina natomiast we wrześniu 1939 roku powróciła do majątku rodziców wraz z dwoma córkami: Krystyną i Barbarą. Nie zgodziła się na kontynuację ewakuacji z rodziną, udającą się w kierunku Lwowa. Zamiast tego, podjęła pracę na gospodarstwie rolnym w Pawłowicach, natychmiast angażując się w działalność konspiracyjną, w ramach organizacji "Rola". Aktywnie organizowała poszukiwanie, transport i przechowywanie broni porzuconej przez polskie oddziały. W krótkim czasie doprowadziło to do utworzenia punktu składowania broni w pawłowickim majątku.

Halina wspólnie z parafią i przedwojennymi przyjaciółmi zajmowała się produkcją fałszywych dokumentów, zarówno dla oficerów ukrywających się w pierwszym okresie w majątku pawłowickim, jak i dla Żydów.

Dwór w Pawłowicach pełnił funkcję schronienia dla potrzebujących i bezdomnych ludzi. Stał się on również miejscem czasowego wypoczynku dla zmaltretowanych uciążliwymi warunkami okupacji literatów, aktorów i inteligentów (Jerzego Andrzejewskiego, Leopolda Staffa, St. Ryszarda Dobrowolskiego, Tadeusza Hollendra Zawodzińskiego, aktorki J. Pollak i innych). Ich pobyty wiązane były z organizowanymi specjalnie dla nich „wieczorynkami” autorskimi. A te, wysoko oceniane w otoczeniu uzyskały dla Pawłowic miano „małych Puław”.

Część majątku została przejęta przez Wehrmacht pod kwaterunek. Jednak to nie powstrzymało Haliny. Została aresztowana przez Gestapo, ale szybko ją zwolnili. Po wyprowadzeniu się Wehrmachtu majątek znów stał się schronieniem dla znajomych Haliny, m. in. Andrzeja Gorzkowskiego.

W kwietniu 1940 roku Gorzkowski przyjął Halinę do Związku Walki Zbrojnej (później AK). Posługiwała się wówczas pseudonimami "Dorota", "Maja". Rozpoczęła działalność konspiracyjną w powiecie grójeckim. Współpracowała również z Warszawą, pisząc dla Biuletynu Informacyjnego. Zimą 1941-1942 uratowała Żydów wysiedlanych z Tarczyna. W czerwcu 1942 roku wpadła wraz z Gorzkowskim w ręce Gestapo. Zostali jednak zwolnieni po dwóch godzinach.

Pawłowice zostały ponownie zarekwirowane przez Niemców we wrześniu 1942 roku. Pojawia się wówczas problem z wywiezieniem broni i ukrywającymi się we dworze ludźmi. Halina pomimo profesjonalnego prowadzenia rodzinnego majątku, została z niego wysiedlona i przeniosła się do Zalesia, gdzie również pod nosem wroga, kontynuowała pracę konspiracyjną. Współpracowała z Wiadomościami Wschodnimi. Zamieszkiwała również w Józefowie.

Wiosną 1943 roku powstała organizacja Antyk - konspiracja w konspiracji, która zajmowała się propagandą antykomunistyczną. Halina pracowała w niej pod pseudonimem "Zakos".

W 1944 roku Halina brała udział w Powstaniu Warszawskim. Prowadziła nasłuchy radiowe w trzech językach. Później otrzymała przydział do batalionu "Zośka". W połowie września, wraz z oddziałem Berlingowców, brała udział w ewakuacji rannych pontonami na praski brzeg Wisły. Podczas tej akcji Halina została ranna i przewieziona do Świdra. Kontynuowała tam działalność konspiracyjną pod pseudonimem "Joanna Górecka". Zarabiała sprzedając zabawki i ozdoby choinkowe.

W styczniu 1945 roku Halina otrzymała rozkaz przeniesienia się do Łodzi. Zamieszkała tam wraz z córkami. Posługiwała się fałszywymi papierami na nazwisko Dorota Zalewska. Utrzymywała kontakty konspiracyjne z Delegaturą Sił Zbrojnych i "Nie" Niepodległość. Działała w terenie, kontaktując się z oddziałami leśnymi, dostarczała dokumenty i pieniądze dla zakonspirowanych punktów. Na polecenie Józefa Rybickiego w sierpniu 1946 roku wycofała się z działalności konspiracyjnej.

Tego samego roku Halina z córkami przedostała się na pokładzie statku "Śląsk" do Anglii. W Londynie stała się czynną działaczką polskiej społeczności emigracyjnej. W grudniu 1947 roku została wysłana jako kurierka do Polski. Spotkała się z płk. Janem Mazurkiewiczem i Stanisławem Broniewskim. Po wykonaniu misji wróciła do Anglii.

Od początku pobytu w Anglii wraz z mężem brała czynny udział w życiu emigracji, w różnych kręgach. Poświęciła wiele czasu Parafii Ewangelicko-Augsburskiej i Zrzeszeniu Ewangelików Polaków. Po śmierci męża była przewodniczącą zrzeszenia. Była także założycielką i wieloletnią przewodniczącą Funduszu Inwalidów AK i Pomocy na Kraj a także wiceprezeską Zarządu Głównego Koła AK w Londynie i redaktorką jego organu - Biuletynu Informacyjnego.

Halina otrzymała liczne odznaczenia, jednak żadnych z nich nie przyjęła.

Halina Martin ostatnie lata swojego życia spędziła w Londynie. Zmarła w 2007 roku w wieku 96 lat.