Pałac w Żelazie

Wieś wymieniona jest po raz pierwszy w dokumentach z 1281 r. Od czasów nadania księcia Bogusława X do końca II wojny światowej Żelazo pozostawało w rękach rodu von Bandemer. Jedną z bardziej znanych mieszkanek wsi była Cordula von Bandemer. Pozostawiła ona po sobie wiele cennych obrazów, m.in. Słowniki w stroju żałobnym. Ostatnimi przedwojennymi włascicielami majątku byli: Alfred oraz jego syn Rudolf von Bandemer.

Pałac w Żelazie został wybudowany w II poł. XVIII w. Rozbudowano go w XIX w. Starsza część pałacu połączona jest z nowszą czworokątną wstawką ze ściętymi rogami. Fronton fasady ozdobiony został płaskorzeźbami przedstawiającymi popiersie kobiety i mężczyzny. Budynek został wybudowany z cegły na kamiennym fundamencie. Pokryty został dachem naczółkowym. Ganek wraz z werandą o konstrukcji żeliwnej zostały wzniesione ok. 1876 r. Do dziś na kamieniu narożnym werandy widnieje napis: Rudolph i Cordula von Bandamer, 1876. Dach pałacu w starszej części został pokryty łupkiem kamiennym, a w nowszej dachówką cementową. Na fasadzie starszej części obiektu nad wejściem znajdowała się tarcza herbowa rodu von Bandemer. Z wyposażenia pałacu zachowała się: częściowo oryginalna stolarka oraz parkiety i stiuki.

• M. Mazur, H. Soja, Ziemia Słupska - dzieje i kultura: objaśnienia do mapy etnograficzno-historycznej powiatu słupskiego, Słupsk 2003.
• Rejestr Zabytków Nieruchomych, stan na 01-09-2016.

Opracowała: Nina Herzberg-Zielezińska, zdjęcia: www.zamki.rotmanka.com, autor: Włodzimierz Jacek Adamski i Jerzy Dubiel (udostępniono za zgodą autorów).