Twój koszyk jest pusty

Pałac w Walichnowach

  • pałac w Walichnowach

    autor: Aleksandra Szafrańska-Dolewska

Informacje ogólne

Lokalizacja: województwo łódzkie, powiat wieruszowski, gmina Sokolniki

Rodzaj obiektu:
Pałac
Zastosowanie:
własność prywatna
Stan zachowania:
Częściowo odrestaurowany
Zespół:
pałacowo-parkowy
Skład zespołu:
pałac, park, brama
Numer rejestru zabytków:
987 (pałac)
Data wpisu:
30 Gru, 1967

Posiadasz więcej informacji
o obiekcie? Skontaktuj się z nami!

Zapoznaj się z historią pałacu w Walichnowach

Przeczytaj więcej informacji o pałacu w Walichnowach. Poznaj jego historię. Miłego czytania!

Właściciele i majątek

Walichnowy to wieś o średniowiecznej metryce. Jak podaje „Liber beneficiorum..." Jana Łaskiego, wieś nazywana była też Walknowy. Była gniazdem rodu Walknowskich albo Walichnowskich-Wieruszów, którzy wywodzili się z Wieruszowa. Z rodziny tej wywodziło się wielu zasłużonych dla okolicy osób – chorąży Wierusz z Kowali, Walichnowych i Olewina (1487), pisarz ziemski Ambroży Wierusz z Walichnowych (1516-1543), sędziowie – Bieniasz vel Benedykt z Walichnowych (1464-1487), Mikołaj Wierusz z Walichnowych i Białej (1488-1498) i Jan Wierusz z Walichnowych (1500-1503, bez tytułu występował jeszcze w 1499 roku) oraz wojscy – Benedykt Wierusz (1543-1555) i Stanisław Walknowski vel Walichnowscy (1687-1703).
W 1723 roku jako właściciel części wsi występuje Paweł Załuskowski, syn Aleksandra i Marianny Szczypierskiej, podczaszy kaliski. Wybudował on w Walichnowach nowy drewniany kościół w miejscu poprzedniego zniszczonego. Konsekrował go 11 listopada 1723 roku sufragan gnieźnieński Franciszek Kraszkowski.
W 1725 roku wymieniany jako właściciel majątku jest Stanisław Myszkowski, spokrewniony prawdopodobnie z Myszkowskimi z Galewic. Urodził się on około 1680, a zmarł po 1725 roku.
W drugiej połowie XVIII wieku część wsi Walichnowy stała się własnością Nieszkowskich herbu Kościesza z Wielkopolski. Pierwszym właścicielem majątku z tego rodu był Stanisław Nieszkowski, porucznik wojsk koronnych w latach 1722-1725. Urodził się około 1690 roku. 9 września 1717 roku w Woli poślubił Zofię Annę Suchodolską, która urodziła mu pięcioro dzieci – Teodora Stanisława (ur. w 1718 roku), Bogusława (ur. w 1720 roku), Zofię Eleonorę (ur. w 1722 roku), Ludwikę Annę (ur. w 1725 roku) i Karola Andrzeja (ur. w 1728 roku). Stanisław zmarł w 1736 roku i został pochowany w Żychlinie, a Walichnowy przejął po nim syn Bogusław, łowczy ostrzeszowski. Poza Walichnowami posiadał jeszcze Kąty w ziemi wieluńskiej. W 1758 roku jego żoną została Zofia Anna Kurnatowska – córka Aleksandra, dziedzica Bodzewa i Joanny Mielęckiej. Małżonkowie doczekali się czwórki dzieci – Aleksandra Krzysztofa (ur. w 1760 roku, późniejszego chorążego i porucznika wojsk pruskich), Ludwiki Anny (ur. w 1763 roku), Konstantego Dobrogosta (ur. w 1763 roku) i Joanny Bogumiły (ur. w 1765 roku). Zofia zmarła między 1763 a 1773 rokiem. Po zmarłym około 1773 roku Bogusławie, Walichnowy przeszły na jego syna Konstantego Dobrogosta Nieszkowskiego, który 7 października 1787 roku w Łaszczynej Woli ożenił się z Wiktorią Piotrowską. Mieli przynajmniej trzech synów – Augusta Krzysztofa (ur. w 1787 roku), Samuela Aleksandra (ur. w 1788 roku) i Karola Andrzeja (ur. w 1789 roku). Konstanty zmarł w grudniu 1790 roku, mając zaledwie 27 lat. W 1792 roku Wiktoria wyszła po raz drugi za mąż, za Ludwika Malickiego.

Majątek po Konstantym objął syn August Krzysztof Nieszkowski, absolwent Uniwersytetu Warszawskiego. W 1817 roku poślubił on w parafii Mariackiej w Krakowie Wiktorię Aleksandrę Annę Kępińską herbu Niesobia, córkę Karola Michała i Zuzanny Karoliny Żeleńskiej herbu Ciołek. Małżonkowie doczekali się licznego potomstwa – Karoliny Marcjanny Olimpii (ur. w 1818 roku), Olimpii (ur. w 1818 roku), Melanii Anny Marianny (ur. w 1819 roku), Heleny Klementyny Konstancji (ur. w 1820 roku), Alfreda Włodzimierza Konstantego Karola (ur. w 1820 roku), Emilii Julianny (ur. w 1822 roku), Edmunda Wiktora Augusta (ur. w 1824 roku), Haliny Klementyny Konstancji (ur. w 1825 roku), Witolda Konstantego Włodzimierza (ur. w 1828 roku), Augusta Witolda (ur. w 1828 roku) i Tytusa (ur. w 1834 roku).

W 1843 roku August Nieszkowski rozpoczął przebudowę pałacu w Walichnowach i nadał mu charakter rezydencji w stylu klasycystycznym. Był to czas szczególnej świetności rodu Nieszkowskich i miejscowości Walichnowy. Po śmierci Augusta w 1848 roku, majątek przejął Edmund Wiktor August Nieszkowski. 26 listopada 1851 roku wziął ślub z Melanią hr. Potworowską herbu Dębno, córką Adolfa Stanisława i Pauliny Mielęckiej herbu Ciołek. Urodziło im się troje dzieci – Marianna, August i Adolf August Paweł. 13 sierpnia 1859 roku w wieku zaledwie 35 lat zmarł Edmund Nieszkowski. Melania wraz z dziećmi opuściła majątek i wyjechała do swego ojca do Parzęczewa. Zmarła 10 kwietnia 1886 roku i została pochowana w Lesznie.
W bliżej nieokreślonym czasie (około 1843 roku) musiało dojść do podziału majątku w Walichnowach – przynajmniej na część A i B, albowiem w prasie z 1835 roku pojawiały się informacje o śmierci Idziego Fundamenta Karśnickiego, dziedzica Rudlic z przyległościami, Łyskorni i właśnie Walichnowów – części B. W części tej znajdował się kościół, kuźnia, karczma, obejmujące całej rozległości 22 włuk 13 morg 226 prkt. miary nowopolskiej. Sukcesorami Idziego byli Jan Gwalbert Karśnicki i Julia Urszula z Karśnickich Stadnicka.
Przynajmniej od 1862 roku majątek w Walichnowach należał do Józefa Hipolita Rubacha herbu Rubach. Z pierwszą, nieznaną z imienia i nazwiska, miał jednego syna – Lucjana (ur. w 1876 roku). Drugą żoną Józefa została Lucyna Gładysz, z którą w 1862 roku doczekał się bliźniaków – Mateusza Napoleona i Józefa Stanisława. Niestety rodzice nie długo nacieszyli się potomstwem – Józef zmarł krótko po urodzeniu, zaś Mateusz w wieku 6 lat. W 1861 roku Rubach został wybrany do rady powiatowej powiatu wieluńskiego. W 1873 roku gazety napisały, że (...) w majątku Walichnowy, należącym do pana Rubacha, zdarzył się smutny wypadek. Dwóch chłopców synów strycharza, jeden lat 11, drugi 8 liczący, wybrało się wieczorną porą ze świecą do obory, w celu wybierania wróbli i przez nieostrożność wzniecili tam pożar, sami zaś strwożeni ogniem, schowali się pod siano, skutkiem czego zostali spaleni na węgiel

Rubach przysłużył się również do wybudowania ważnego obiektu we wsi. W 1843 roku spłonął drewniany kościółek w Walichnowach. Przez kilkanaście lat okoliczni mieszkańcy byli pozbawieni świątyni. (…) W r. 1867 z upoważnienia ś.p. biskupa Marszewskiego parafianie Walichnów zbudowali sobie wprawdzie małą kaplicę, ale ta ni liczbie nabożnych, ani wymaganiom wszelkich obrzędów kościelnych odpowiedzieć nie mogła, a brak parafialnego kościoła coraz więcej odczuwać się dawał. 11 stycznia 1877 roku poświęcono nowy kościół. W jego budowie duże zasługi miał (…) Rubacha, który wszystką cegłę potrzebną do wzniesienia obszernych murów kościelnych, bramy i dzwonnic podarował, jako też kopuły do ozdoby dachu zakupił i zdeklarował się dobrowolnie dać cegłę, drzewo i pokrycie dachówką na nową murowaną plebanię.

W 1888 roku dobra Walichnowy składały się z folwarków Walichnowy, Maksymów i Wiktorów, rozległych na 2288 mórg. Folwark Walichnowy składał się z 606 mórg gruntów ornych i ogrodów, 142 mórg łąk, 23 mórg pastwisk, 553 mórg lasów i 29 mórg nieużytków. Znajdowało się w nim 19 murowanych budynków i 3 drewniane. W folwarku Maksymów było 598 mórg gruntów ornych i ogrodów, 1 morga łąki, 88 mórg pastwisk, 12 mórg nieużytków oraz 2 budynki murowane i 4 drewniane. Folwark Wiktorów to 219 mórg gruntów ornych i ogrodów, 14 mórg lasów, 4 morgi nieużytków, 2 budynki murowane i 3 drewniane.

Józef Rubach zmarł w Walichnowach w 1897 roku w wieku 73 lat.

W 1896 roku właścicielem majątku w Walichnowach był już Włodzimierz Kręski. Prasa pisała wówczas o polowaniu, które odbyło się (…) w Walichnowach u p. Włodzimierza Kręskiego. Od godz. 11 do godz. 4-ej w 15 korłach 12 myśliwych ubiło 95 zajęcy i 6 kuropatw.

Żoną Włodzimierza była Emilia Rubach, spokrewniona z Józefem Rubachem. Emilia prawdopodobnie była już wcześniej zamężna z Julianem Borowskim, któremu urodziła troje dzieci. Także z Włodzimierzem doczekała się licznego potomstwa - Józefa Włodzimierza (ur. w 1889 roku), Włodzimierza Kazimierza (ur. w 1891 roku), Kazimierza (ur. w 1892 roku), Wandy Zofii (ur. w 1894 roku), Tadeusza Stanisława (ur. w 1895 roku) i Stanisława Edwarda (ur. w 1895 roku). Emilia zmarła w 1904 roku w Zakopanem, jej zwłoki sprowadzono do Walichnowów.
W 1903 roku na skutek ulew i powodzi (…) w p. wieluńskim woda poczyniła również ogromne spustoszenia, szczególniej w majątkach : Teklin, Biała Rządowa, Biała Szlachecka, Wiktorów, Plakoń, Łyskórnia, Walichnowy i Sokolniki; musiało tu nastąpić oberwanie się chmury. Kręski włączył się w pomoc powodzianom i został zatwierdzony do zbierania i rozdziału ofiar pomiędzy ludnością dotkniętą klęską powodzi w gub. Kaliskiej. Zasiadł w pomocowym komitecie powiatu wieluńskiego. W 1915 roku wstąpił do nowo powstałego Komitetu Ziemi Wieluńskiej Niesienia Pomocy Ofiarom Wojny w Królestwie Polskim.
Włodzimierz Kręski zmarł w 1918 roku, został pochowany na cmentarzu parafialnym w Walichnowach. Majątek po nim przejął prawdopodobnie młodszy z synów, Edward Kręski, który niestety zmarł w tym samy roku, co ojciec.
Majątek przejął zatem najstarszy syn, Józef Włodzimierz Kręski. W 1922 roku Józef został wspólnikiem w Spółce Drzewnej i Budowlanej w Wieluniu, której celem było prowadzenie handlu drzewem i materjałami budowlanemi, sprzedaż na warunkach komisowych oraz przyjmowanie przedstawicielstw do wyżej wymienionej branży. W piśmie Starostwa do Urzędu Wojewódzkiego z 25 lipca 1934 roku podano, że powierzchnia majątku Walichnowy J. W. Kręskiego wynosi 246,8 ha. Od 1934 roku majątek Kręskiego wystawiany był na licytację. Tak opisywano go przed drugą licytacją z 1936 roku:

(...) folwark Walichnowy w powiecie wieluńskim, gm. Sokolniki, o ogólnej przestrzeni 439 mórg 28,5 prętów ponieważ z zasadniczego obszaru o przestrzeni 440 mórg 220 prętów wyłączony został plac o przestrzeni 160 prętów kw. w granicach od południa z gruntami Antoniego Kowalczyka, od zachodu z drogą, prowadzącą do Walichnowyod Sokolnik, od zachodu ze stodołą, należącą do właściciela majątku i od północy z gruntami majątku Walichnowy, a stanowiący własność Ignacego Dworaka, oraz została wyłączona działka gruntu o powierzchni 0,7461 hektarów, która wywłaszczona została na rzecz Państwowej Kolei Kalety-Podzamcze.
Na nieruchomości znajdują się:
1) dwór jednopiętrowy, 2) kurniki z przybudówką,3) stajnia, 4) szopa na pojazdy, wszystko murowane z cegły, 5) szopa z regli i desek, 6) drwalniki z desek i cegły, 7) obora i stajnia z cegły, 8) ustęp z desek, 9) śpichrz z cegły, 10) wejście do piwnicy z cegły, 11) skład na nawozy z cegły, 12) kuźnia z szorownią z cegły, 13) szopa ze słupów, 14) szopa z desek i cegły, 15) stodoła z regli i desek, 16) 2 szopy z regli i desek, 17) 2 domy mieszkalne z cegły, 18) chlewy z cegły i wapniaku, 19) 2 chlewy z cegły, 20) stodoła z cegły, 21) stodoła z cegły.
 Budynki wchodzące w skład cegielni:
1) dom mieszkalny z cegły, 2) hala na maszyny z drzewa i cegły, w której znajduje się lokomobila, prasa, dwie pary walcy, obcinacze do cegły, dachówki, dren i transmisja, 3) piec do wypalania systemu Hofmana 0 16-tu komorach, 4) 2 szopy drewniane, wypełnione "regałam", 5) obórka drewniana.
 Na nieruchomości znajduje się inwentarz: 11 krów, buhaj, 4 jałówki, 20 koni fornalskich, 2 kuce, 6 macior, 8 warchlaków, 22 półszorki na konie, 2 bryczki, kareta, powóz, 5 pługów dwuskibowych, pług jednoskibowy, 24 brony drewniane, 2 radła żelazne, 1 dryl, 6 wozów półtoracznych, 1 wóz kolejny, sieczkarnia, 1 lokomobila, młynek do czyszczenia zboża, sortownik do kartofli, szufle, wialnia, konna grabiarka, siewnik do nawozów sztucznych. Na nieruchomości wysiano 90 mtr. żyta i 16 mtr. pszenicy. Zapasy płodów wynoszą: 60 metrów kartofi, 130 mtr. owsa, żyta w słomie 30 mtr, jęczmienia w słomie 30 mtr. i łubinu w słomie 15 mtr.

Na licytacji majątek zakupił najprawdopodobniej Zygmunt Kołodziejski, który był jego ostatnim przedwojennym właścicielem. Urodził się on 4 sierpnia 1903 roku w Krakowie jako syn Michała Feliksa i Ireny Rembowskiej herbu Ślepowron. Był wychowankiem Szkoły Wieluńskiej, ukończył Uniwersytet w Nancy. Majątek Kołodziejskiego w Walichnowach liczył 220 ha.

Po wybuchu II wojny światowej, 1 i 2 września 1939 roku, w pałacu stacjonowało dowództwo Wieluńskich Batalionów Obrony Narodowej, które walczyły w powiecie wieruszowskim.
26 kwietnia 1940 roku Zygmunt Kołodziejski trafił do obozu w Dachau, gdzie dostał nr 5661. Zmarł w 1990 roku. W wyniku działań wojennych pałac w Walichnowach uległ zniszczeniu o czym świadczy dokumentacja fotograficzna sporządzona przez Urząd Wojewódzki z 1948 roku. Zgodnie z pozwoleniem z dnia 6 lutego 1948 roku Wydziału Budownictwa Urzędu Wojewódzkiego w Łodzi, Komitet Budowy Szkoły w Walichnowach otrzymał pozwolenie na odbudowę i przebudowę pałacu na szkołę powszechną. Po odbudowie pałacu i adaptacji na szkołę Wojewódzki Konserwator Zabytków w Łodzi wpisał go do rejestru zabytków. Szkoła zaczęła funkcjonować w pałacu od 1 września 1957 roku. 3 maja 1990 roku w szkole odbyła się uroczystość nadania jej imienia 3.2 Eskadry Rozpoznawczej Lotnictwa Armii Łódź. 1 września 2002 roku szkoła podstawowa została przeniesiona do nowego budynku. Obecnie pałac stanowi własność prywatną.

Zespół architektoniczno-parkowy

Na przestrzeni wieków w Walichnowach znajdowało się kilka siedzib właścicieli majątku. Znana jest wzmianka z 1487 roku mówiąca o istnieniu tam fortalicji Bieniasza vel Benedykta z Walichnowych. Informacje o dworze pojawiają się również w źródłach z lat 1612-1791. Kopiec będący pozostałością dawnej siedziby zachował się do dnia dzisiejszego. W wyniku przeprowadzonych prac archeologicznych niestety nie stwierdzono w nim późnośredniowiecznych nawarstwień, a stwierdzono, że funkcjonował w czasach nowożytnych – XVI-XIX wiek. Być może pierwsza, średniowieczna fortalicja znajdowała się w innym miejscu. Pałac w stylu klasycystycznym wybudował August Nieszkowski w latach 1843-1844.


Obecny pałac, odbudowany w latach 1955-1958, to budynek murowany, otynkowany, dwukondygnacyjny, na planie prostokąta. Uwagę zwraca okazały portyk na fasadzie frontowej, wsparty na czterech kolumnach z jońskimi głowicami. Zachowała się brama pałacowa. W latach 70. XX wieku rozebrano budynki gospodarcze znajdujące się w pobliżu pałacu. Dookoła pałacu rozciąga się park o powierzchni 9 ha z licznymi pomnikami przyrody – drzewami o obwodach od 330 cm do 560 cm. W drzewostanie występują dęby, jesiony wyniosłe, topole i klony pospolite.

Ciekawostki

Na ścianie pałacu umieszczono tablicę upamiętniającą pilota kpr. Edward Kościelnego, strzelca pokładowego kpr. Henryk Dubisza oraz obserwatora ppor. Ludwik Dembka z 32. Eskadry Rozpoznawczej z Poznańskiego Pułku Lotniczego – pilotów, którzy na początku II wojny światowej otrzymali rozkaz rozpoznania obwodów hitlerowskich w linii Sieradz-Błaszki-Wieluń. W okolicach Walichnowów zostali zestrzeleni przez obronę przeciwlotniczą i rozbili się. Pochowano ich na miejscowym cmentarzu. Eksumacja pozwoliła na odpowiedni pochówek bohaterów wojennych na terenie poznańskiej Cytadeli.

Źródła wiedzy
  • Dziennik Powszechny. 1835.
  • Dziennik Poznański. 1886.
  • Gazeta Kaliska: informacyjno-anonsowa. 1903.
  • Gazeta Rządowa Królestwa Polskiego. 1848.
  • Gazeta Sądowa Warszawska. 1936.
  • Gazeta Warszawska.1878.
  • Książek J., Powiat wieluński w latach 1918-1939 (w:) Rocznik Wieluński, Tom 1, 2001.
  • Księga Adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, 1926/27.
  • Księga Adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, 1930.
  • Kurjer Warszawski. 1896, 1915, 1918.
  • Łódzki Dziennik Wojewódzki. 1932.
  • Nejman E.H., Szlachta sieradzka XIX wieku. Herbarz, R.
  • Obwieszczenia Publiczne. 1922.
  • Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom XII, Warszawa 1892.
  • Wykaz zabytków wpisanych do rejestru zabytków nieruchomych woj. łódzkiego (stan na 31 grudnia 2017 r.)
  • www.geneteka.genealodzy.pl 
  • www.historiawielunia.uni.lodz.pl
  • www.myszkowscy.pl
  • www.sejm-wielki.pl
  • www.sieradzkiewsie.blogspot.com
  • www.sokolniki.pl
  • www.szlachta.fandom.com
  • www.ziemianie.pamiec.pl
  • Zorza. 1903.

Opracowała: Aleksandra Szafrańska-Dolewska

logo dwory i pałace polski

Copyright © 2020 Dwory i Pałace Polski. Powered by Indico S.C.  & Joomla! CMS 

Postaw mi kawę na buycoffee.to

Znajdż nas na:

Instagram Facebook Facebook youtube

Kontakt

Indico S.C. , Przyjaźni9, 84-215 Gowino
NIP: 5882424318, REGON: 366309509

Kontakt z redakcją:

Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.