Dwór w Piastowie

W XV wieku Piastów był własnością Awdańców i Ślizów. Przez małżeństwo córki Piotra Śliza Anny po mężu Dąbrowskiej przeszły na Dąbrowskich, a potem przez małżeństwo Katarzyny Dąbrowskiej po mężu Ninkowskiej – na Ninkowskich. Następnie w posiadaniu córek Katarzyny z Dąbrowskich Ninkowskiej – Anny Ożarowskiej i Urszuli Branickiej. W XVII wieku Piastów należał do Kochanowskich, Siemieńskich, Witkowskich, w XVIII wieku Sołtyków, w tym Feliksa Sołtyka, starosty zwinogrodzkiego, Macieja Sołtyka, kasztelana warszawskiego, a następnie w 1783 roku syna tego ostatniego. Od 1877 roku własność Grobickich, najpierw Wincentego, później jego syna Aleksandra, a następnie w 1909 roku Aleksego Grobickiego. W późnych latach dwudziestych XX wieku właścicielem majątku liczącego 580 hektarów był Jan Makulec. Jan Makulec, właściciel Piastowa, aresztowany przez Niemców 24 stycznia 1941 roku, został przez nich zamordowany w obozie Auschwitz 14 marca 1941 roku. Żona z dziećmi została przez Niemców wyrzucona z majątku.

W XVI wieku określenie „dwór wiejski” oznaczało cały zespół dworskich zabudowań, obejmujących zarówno siedzibę właściciela nazywaną wówczas „domem” lub „domem pańskim”, jak i folwark oraz całą powiązaną z dworem wieś. „Dwór” jako określenie domu właściciela pojawiło się w XVII wieku, by znaleźć swą architektoniczną definicję w Krótkiej nauce budowniczej dworów, pałaców, zamków podług nieba i zwyczaju polskiego, wydanej w 1659 roku. Założenie dworskie w Piastowie wydaje się więc niepełnym dworem w sensie jego szesnastowiecznej definicji, ale jest też czymś więcej niż dwór w jego późniejszym i dzisiejszym znaczeniu. Składa się z domu, parterowego, nakrytego dwuspadowym dachem, z niewielkimi dobudówkami z obu stron i sionką poprzedzającą wejście, następnie dwóch parterowych lamusów nakrytych dwuspadowymi dachami i zwieńczonych falistymi, barokowymi szczytami, dwóch oficyn, z których tylko jedna dotrwała do naszych czasów, oraz budynków stajni i wozowni na południe od wschodniej oficyny. Dom, ukosem ustawione lamusy oraz oficyny półkolem zamykają dworskie podwórze. Jest to więc układ budynków o dopełniających się funkcjach: dom przeznaczony do mieszkania i reprezentacji, oficyny mieszczące kuchnię, pralnię, mieszkania służby i pokoje gościnne oraz lamusy – w zależności od okoliczności skarbczyki, składy, a w razie zagrożenia również refugium – miejsce schronienia. Założenie dworskie w Piastowie powstało w XVIII wieku z inicjatywy Feliksa Sołtyka, starosty zwinogrodzkiego na wyniosłej łasze wśród bagien, otoczonej od południa i północy połączonymi z sobą stawami. Niewykluczone, że w miejscu tym już w XV wieku stała siedziba Awdańców. Osiemnastowieczny dwór został gruntownie przebudowany w XIX wieku. Z drugiej połowy XVIII wieku pochodzą lamusy. Zachowana oficyna wschodnia wzniesiona została w pierw-szej połowie XIX stulecia.

Tekst: Piotr Libicki, Dwory i Pałace wiejskie na Mazowszu, Poznań 2013.
Zdjęcie: Piotr Libicki