Pałac Zbożenna

Niepozorny od frontu dwór nabiera pałacowej okazałości od strony ogrodu, gdyż usytuowanie na skarpie powoduje, że zyskuje od tej strony dodatkową kondygnację. Od frontu parterowy, nakryty czterospadowym dachem, z piętrowym środkowym ryzalitem zwieńczonym trójkątnym frontonem i parterowymi wydłużonymi alkierzami po bokach, o zaokrąglonych łączeniach z korpusem. Czołowe ściany alkierzy opięte parami lizen i zwieńczone trójkątnymi frontonami. Od ogrodu piętrowy, z piętrowymi ryzalitami skrajnymi zwieńczonymi szczytowymi ściankami i opiętymi – podobnie jak frontowe alkierze – parami lizen. Część środkowa lekko zryzalitowana i przechodząca w wystawkę dachową zamkniętą trójkątnym naczółkiem. Pomiędzy ryzalitami, na całej długości kondygnacji przyziemia, arkadowy podcień, na którym taras. Z tarasu otwiera się szeroka panorama na dolinę rzeczki Radomki oraz park, który zachował fragmenty geometrycznego założenia z XVII wieku. Dwór w Zbożennie wzniesiony został w XVIII wieku dla Karola Szydłowskiego, starosty uszyckiego, na miejscu wcześniejszej siedziby. Około połowy XIX wieku był przekształcany i rozbudowywany, a na początku XX stulecia prawdopodobnie ujednolicany i odnawiany.

Miejscowość wspomniana przez Długosza w Rocznikach, czyli kronikach sławnego Królestwa Polskiego. Niegdyś własność Duninów Zbożeńskich, w XVIII wieku Szydłowskich, w tym Szymona Szydłowskiego, kasztelana żuromskiego, i jego żony Konstancji z książąt Wiśniowieckich, a w 1783 roku Karola Szydłowskiego, starosty uszyckiego. W XIX wieku Zbożenna należała do generała Jana Malletskiego i jego córki Walerii Marrené-Morzkowskiej (1832–1903), znanej swego czasu pisarki. Jean Baptiste Mallet de Grandville, urodzony w 1777 roku francuski inżynier wojskowy, brał udział w kampaniach rewolucyjnej Francji, a następnie w kampaniach napoleońskich jako pułkownik inżynierii wojskowej przydzielony do wojsk Księstwa Warszawskiego. Wziął udział w kampanii 1812 roku. Pozostał w Polsce jako generał w wojsku Królestwa Polskiego, a przyjmując naturalizację, spolonizował pierwszy człon nazwiska, zmieniając je na Malletski. W powstaniu listopadowym był szefem wojsk inżynieryjnych i generałem kwatermistrzem. Po 1831 roku służył w armii rosyjskiej. Odznaczony francuską Legią Honorową i Virtuti Militari. Zbożennę odziedziczył po pierwszej żonie, dwadzieścia lat od siebie młodszej, kasztelance żarnowskiej Wiktorii z Szydłowskich, zmarłej w 1830 roku. Jego drugą żoną była Adela z Krasińskich, córka żołnierza legionów Chryzantego Krasińskiego. Generał Malletski zmarł w Zbożennie w 1846 roku. Z drugiego małżeństwa miał córkę Walerię primo voto Morzkowską, secundo voto Marrené, urodzoną w Zbożennie w 1832 roku, swego czasu znaną pisarkę, działaczkę społeczną, wszechstronnie wykształconą, emancypantkę w granicach rozsądku. Jej powieści – głównie salonowe romanse o kobietach uwikłanych w nieszczęśliwych małżeństwach – cieszyły się niegdyś znacznym powodzeniem. Na skutek kłopotów finansowych około 1880 roku sprzedała Zbożennę. W 1909 roku Zbożenna była własnością Stefana Sobieszczańskiego, a w późnych latach dwudziestych Stanisława Barańskiego. Majątek liczył wówczas 104 hektary. Ostatnim właścicielem Zbożenny był Kazimierz Witwicki (ur. 1888), który wywieziony w głąb ZSRR w 1945 roku, wrócił schorowany i zmarł w roku 1950.

Dom i park w przyzwoitym stanie. Ładne położenie na skarpie rzeczki Radomki. Obiekt dostępny: hotel, restauracja Krajowego Związku Rewizyjnego Spółdzielni Spożywców Społem.

Tekst: Piotr Libicki, Dwory i Pałace wiejskie na Mazowszu, Poznań 2013.
Zdjęcia: Udostępili ówcześni właściciele pałacu, Dwór Zbożenna (zdjęcia historyczne pochodzą od gości, spokrewnionych z dawnymi właścicielami pałacu).