Dwór w Przysusze

Przysucha w XV i XVI wieku należała do Morsztynów. W 1710 roku otrzymała prawa miejskie i w kolejnych dziesięcioleciach XVIII i XIX wieku stała się ważnym ośrodkiem przemysłu górniczo-hutniczego. Około 1760 roku majątek Przysucha przeszedł w ręce Franciszka Dembińskiego herbu Rawicz, starosty wolbromskiego, i jego żony Urszuli z Morsztynów, która po śmierci męża w 1777 roku przejęła starostwo wolbromskie, a dzięki swoim talentom znacznie pomnożyła majątek rodzinny. Następnie, w wyniku małżeństwa Ludwika Dembińskiego herbu Nieczuja z dziedziczką Przysuchy Amelią Dembińską herbu Rawicz, Przysucha aż do 1945 roku pozostawała własnością rodziny Dembińskich herbu Nieczuja. Ludwik Dembiński (1785–1835) był starszym bratem generała Henryka Dembińskiego (1791–1864), przez krótki czas naczelnego wodza powstania listopadowego, a także powstania węgierskiego w 1848 roku. Po śmierci Ludwika Dembińskiego i jego żony majątek, obejmujący nie tylko Przysuchę, przejął jego syn Juliusz ożeniony z Heleną Wodzicką. Mieli oni trzech synów i w wyniku działów rodzinnych majątek Przysucha otrzymał syn Henryk Dembiński (1866––1915), późniejszy poseł do Dumy, współzałożyciel i prezes Stronnictwa Polityki Realnej. Po jego śmierci majątkiem zarządzała jego żona Zofia z Tyszkiewiczów (1874–1958), a następnie w połowie lat trzydziestych, w wyniku porozumienia rodzeństwa, Przysucha przeszła w ręce najmłodszego syna, Henryka Dembińskiego (1911–1986), ożenionego z Marią-Anną Gołuchowską (1916–1996). Był on jedynym właścicielem Przysuchy aż do 1945 roku. Prof. Piotr Dembiński i jego trzy siostry są spadkobiercami majątku, który przed reformą rolną liczył około 3000 hektarów, głównie lasów.

Klasycyzujący dwór wzniesiony około połowy XIX wieku, parterowy, z piętrowym ryzalitem na osi o półkoliście zamkniętych okienkach piętra i naczół-kowym zwieńczeniu. Na początku XX wieku architekt Józef Huss (1846–1904), autor m.in. dworu w Wilkowie w powiecie grójeckim, licznych kamienic i domów w Warszawie oraz przepięknego pałacyku-willi w Zatroczu pod Wilnem, powiększył dwór o dwa skrzydła: obszerne piętrowe od zachodu, nakryte czterospadowym dachem, i mniejsze, parterowe od wschodu, nakryte również czterospadowym wysokim dachem z wystawkami mieszkalnego poddasza. Dwór, choć nie należy do najpiękniejszych siedzib, jest dobrą ilustracją natury polskiego dworu, budowli, która w miarę lat rozrasta się, zyskuje nowe przybudówki, skrzydła, a wszystko, by pomieścić wygodnie nowe pokolenia zamieszkującej go rodziny. Park w latach 1900–1901 zaprojektował ogrodnik planista Teodor Chrząński, autor parków w Nadułkach, Chojnowie i Skolimowie.

Tekst: Piotr Libicki, Dwory i Pałace wiejskie na Mazowszu, Poznań 2013.
Zdjęcie: Piotr Libicki