Pałac w Rozalinie

Niegdyś Stara Wioska. Nazwana Rozalinem, kiedy około połowy XIX wieku należała do Rzewuskich. W ten sposób Rozalia Rzewuska uczcić chciała pamięć swej matki Rozalii z Chodkiewiczów Lubomirskiej (ur. 1768), ściętej w czasie rewolucji francuskiej 30 czerwca 1794 roku. Rozalia Rzewuska (1788–1865), barwna i kontrowersyjna postać polskiego życia znacznej części XIX wieku, uratowana została z więzienia jakobińskiego w Paryżu tuż przed ścięciem jej matki. Nienawidząca rewolucji, czemu trudno się dziwić, jak wszyscy Rzewuscy zdolna pisarka i pamiętnikarka, walkę o sprawę polską kojarzyła z lewicowym radykalizmem, w czym nie była w tym czasie odosobniona. Stąd jej dobre stosunki z dworem rosyjskim i wiedeńskim i pewna izolacja w towarzystwie polskim. Jej mąż Wacław Rzewuski (ur. 1784), słynny Emir Tadż ul-Fehr Abd El-Niszan, fascynat Orientu, powstaniec listopadowy, zaginął w bitwie pod Daszowem 14 maja 1831 roku. Jego majątki zostały skonfi skowane przez carat. Rzewuska swoje majątki przekazała testamentem na cele dobroczynne. Później Rozalin często zmieniał właścicieli. Od 1864 roku byli nimi Żydzi Berek i Izaak Lichtenbaumowie, następnie Nowiccy, potem ich syn Antoni Nowicki, radca dworu, a od 1874 roku Karolina Bromirska. Potem w rękach Laskich, od 1892 roku Marii z Kwileckich Zawiszyny, a po jej śmierci w 1910 roku jej córki Magdaleny z Zawiszów Radziwiłłowej. Księżna Magdalena Radziwiłłowa (1861–1945) była gorliwą katoliczką, filantropką, a przede wszystkim białoruską działaczką narodową w stopniu ekscentrycznym. Mawiała: „Uważam siebie za Białorusinkę pochodzenia litewskiego, tak jak mój mąż, za Polkę zaś nie mam siebie zupełnie”. Popierała powstanie Białoruskiej Republiki Ludowej w 1918 roku. Chciała unii Polski z Białorusią. Zmarła we Fryburgu w Szwajcarii. Od 1923 roku Rozalin był własnością dr. Kazimierza Rakowskiego, a po nim jego córki Bronisławy Stankiewiczowej usuniętej z pałacu w 1949 roku. W 1993 roku, w związku z niezrealizowaniem korzystnych wyroków, spadkobiercy ostatnich właścicieli odzyskali pałac za pomocą siły.

Ten malutki pałacyk nie ma w sobie już nic z dawnych rezydencji, nawet skromnych dworów, które zawsze choćby przez usytuowanie w pobliżu kościoła czy też w perspektywie głównej drogi starały się podkreślać patriarchalną pozycję pana-ziemianina wobec mieszkańców wsi. Rozalin jest małą podmiejską, pozbawioną reprezentacji i wygód willą, chwilowym schronieniem przed upałami i zgiełkiem miasta, otulonym zielenią i oddalonym od miejscowości domem. Choć wyrasta bez wątpienia z tradycji szesnastowiecznych willi włoskich, powtarzając zwarty plan i stosując klasycyzujący detal architektoniczny, jest raczej wariacją na ich temat. Jest to piętrowy budyneczek, nakryty niskim dachem czterospadowym, z czterokolumnowym portykiem na osi elewacji południowej i dwukolumnowym na skraju elewacji wschodniej. Na dekorację elewacji składają się trójkątne naczółki nad oknami parteru, odcinkowe gzymsy nad oknami piętra, boniowane naroża, gzyms kordonowy i fryz festonowy oraz różnego kształtu i wielkości wnęki. Pałacyk powstał pomiędzy 1847 a 1857 rokiem dla Rozalii z Lubomirskich Rzewuskiej. Autora projektu widzi się w uznanym i wziętym warszawskim architekcie Henryku Marconim lub jego synu Leandrze Marconim, autorze pałacyku Raua w Alejach Ujazdowskich. Gdyby to Leandro był projektantem, pałacyk w Rozalinie musiałby jednak powstać najwcześniej około 1870 roku. Być może więc wzniesiony pierwotnie przez Henryka Marconiego dla Rozalii Rzewuskiej Rozalin został potem przekształcony według projektu Leandra, gdyż jak wynika z dokumentów, pewne zmiany z inicjatywy kolejnej właścicielki Stefanii Laskiej wprowadzono.

Tekst: Piotr Libicki, Dwory i Pałace wiejskie na Mazowszu, Poznań 2013.
Zdjęcia: Piotr Libicki, Mariusz Brzeziński (udostępniono za zgodą autora)