Pałac w Górze

Wielka szkoda, że tak niewiele zachowało się ze wzniesionego tu około 1780 roku pałacu. Jego fundatorem był królewski bratanek, późniejszy podskarbi wielki litewski Stanisław Poniatowski, a projektodawcą najprawdopodobniej Stanisław Zawadzki (1743–1806), pułkownik artylerii, zastępca komendanta Korpusu Inżynierii Koronnej oraz budowniczy Komisji Edukacji Narodowej. Już wcześniej wzniósł on dla księcia oryginalny i funkcjonalny pałacyk Ustronie w Ujazdowie pod Warszawą, a kiedy trafił na emeryturę, zaprojektował na przełomie XVIII i XIX wieku trzy wspaniałe klasycystyczne wielkopolskie rezydencje: w Śmiełowie, Dobrzycy i Lubostroniu. W Górze powstała budowla parterowa z kondygnacją mezzanina, z trzema ryzalitami od frontu i trzema od ogrodu, z których środkowy zamknięty był trójbocznie. Wnętrza pokryły polichromie Szymona Mańkowskie-go, współautora polichromii pałacu biskupa Michała Poniatowskiego w Jabłonnie. W 1888 roku, kiedy pałac od kilkudziesięciu lat stanowił już siedzibę prawosławnych archirejów (wyższych duchownych), został nieco przebudowany: obniżono dach, przekształcono wnętrza, zmieniono obramienia okienne, a w tympanonie środkowego ryzalitu pojawiło się płaskorzeźbione Oko Opatrzności. Widok pałacu od strony Narwi zachował się na rycinie Zygmunta Vogla z 1801 roku.

W drugiej połowie XVIII wieku Góra należała do królewskiego bratanka, podskarbiego wielkiego litewskiego Stanisława Poniatowskiego (1755–1833), w latach 1795–1839 do Gutakowskich, m.in. Wacława Gutakowskiego (1790–1882), pułkownika huzarów w armii Księstwa Warszawskiego, uczestnika kampanii 1812 roku, od roku 1822 adiunkta cara Aleksandra I. Od 1839 własność rządu rosyjskiego. Przeznaczony na siedzibę prawosławnych archirejów, pozostawał ich własnością do 1914 roku.

Tekst: Piotr Libicki, Dwory i Pałace wiejskie na Mazowszu, Poznań 2013.
Zdjęcie: Piotr Libicki