Obok Wilanowa, Natolina, Małej Wsi, Radziejowic i Guzowa jedna z najefektowniejszych, najoryginalniejszych i najciekawszych pod względem artystycznym i historycznym rezydencji na Mazowszu. Już w 1509 roku biskup płocki Erazm Ciołek zawarł umowę z Jerzym muratorem z Warszawy na budowę murowanych piwnic i podmurówek pod zapewne drewniany dwór, letnią siedzibę biskupa. Przy budynku, który „służył odpoczynkowi wśród przyjaciół po trudach”, królewicz Karol Ferdynand Waza, biskup wrocławski i płocki, wzniósł w 1646 roku prywatną kaplicę. Kiedy w 1773 roku biskupem płockim został brat króla Michał Poniatowski, nie tylko nie zmienił charakteru Jabłonny, ale wznosząc nowy pałacyk oraz urządzając sentymentalny, bliski doktrynie Jeana Jacques’a Rousseau park, podkreślił jej sielski, rekreacyjny charakter. Pałacyk, pozbawiony pierwotnie dwóch bocznych dobudówek od frontu, stawał się niemalże altaną otwartą na otoczenie, z widokiem na opadające ku Wiśle łąki. Jego osią była dwukondygnacyjna sala rotundowa uzupełniona jadalnią i ogrodem zimowym oraz kilkoma zaledwie małymi pokoikami. Większość funkcji mieszkalnych, pokoje gościnne, no i oczywiście kuchnie znalazły się w oficynach i pawilonach. Z barokowej pompy nie pozostało nic. Co więcej, kiedy przyglądamy się zewnętrznej formie budynku, nie dostrzegamy żadnych porządków architektonicznych, tak lubianych w tym czasie kolumnowych portyków, pilastrowych podziałów ścian, spadzistych dachów. Mamy przed sobą złożoną z różnych brył budowlę, ponad którą wyrasta dziwaczny, piramidalny hełm pseudowieżyczki zwieńczony... kulą.
To zupełnie nowa, oderwana od historii wizja architektury, jaką w tym czasie we Francji wcielali w życie Étienne-Louis Boullée i Claude Nicolas Ledoux. Ich rewolucyjna doktryna, odpowiadająca oświeceniowemu racjonalizmowi, odrzuceniu historii i wierze w możliwość stworzenia nowego świata, kazała im poszukiwać czysto architektonicznych wartości, jak bryła, płaszczyzna, przestrzeń, światło. Ich projekty, przede wszystkim te wyrysowane i niezrealizowane, jak słynny pomnik Newtona Boulléego, stały się zapowiedzią odroczonego do początków XX wieku modernizmu. Rewolucyjna forma zewnętrza Jabłonny zaskakuje tym bardziej, że autorem projektu był daleki od rewolucjonizmu królewski architekt Dominik Merlini (1730–1797), autor Łazienek i odwołującej się do palladiańskich wzorów Królikarni. Świadczyłoby to o jego otwartości na różnorodne tendencje w europejskiej architekturze. Przy budowie pałacu wznoszonego od 1774 roku współdziałał m.in. sztukator Antonio Bianchi, który wykonał sztukatorską dekorację sali rotundowej, oraz malarze: Szymon Mańkowski i Antonio Tavello. Mańkowski wymalował jedną z bocznych sal, gdzie wykonał na sufi cie „prospekcik Stambułu”, a sklepienie sali rotundowej (zwanej wówczas Białą lub Okrągłą) ozdobił „Niebem”. Tavello natomiast wymalował al fresco drugą z sal, westybul oraz efektowną suterenę, gdzie wśród traw za powabnymi nimfami goni satyr. Do przebudowy pałacyku doszło po 1837 roku, kiedy to z inicjatywy nowej właścicielki, generałowej Anny Dunin-Wąsowiczowej, znany warszawski architekt Henryk Marconi dodał od frontu po obu stronach po dwa pokoje i nałożył na środkową część elewacji jońskie pilastry, co zmieniło zupełnie charakter fasady (po II wojnie światowej usunięto pilastry, a na dobudówki nałożono boniowanie). Przekształceniu uległy wszystkie wnętrza oprócz sali rotundowej. Najciekawszym z nich była sala w stylu mauretańskim, która powstała z dawnego ogrodu zimowego. Ściany dzieliły pary żeliwnych kolumienek podtrzymujące arkady półkolistych wnęk, a wejście do sali prowadziło przez piękny mauretański łuk podkowiasty. Niestety po wojnie, mimo że sala wyszła obronną ręką z pożaru, który strawił część budowli, została przekształcona w stylu klasycystycznym. Było to obok zachowanej łazienki w warszawskim pałacu Paca, najefektowniejsze wnętrze w stylu mauretańskim na Mazowszu. Rezydencja biskupa Poniatowskiego nie byłaby kompletna, gdyby nie towarzyszące jej budynki i park. Dwie oficyny i dwa pawilony zapewniały jej funkcjonowanie z racji niewielkich rozmiarów samego pałacyku. Lewa oficyna, nazywana Pawilonem Królewskim, była właściwie wygodnie urządzonym mieszkaniem, w którym miał zatrzymywać się król przybywający w gościnę do swojego brata. Zdobiły ją krajobrazowe malowidła Szymona Mańkowskiego. W jednym z pokoi znalazło się alegoryczne malowidło przedstawiające cztery strony świata w postaci czterech kobiet różnych ras. Lewa oficyna, znacznie obszerniejsza, bo złożona z pawilonu i nadbudowanego zapewne w drugiej połowie XIX wieku skrzydła, nazywana jest Pawilonem Księcia Józefa. Księciu Józefowi Poniatowskiemu, który był właścicielem Jabłonny po prymasie Michale Poniatowskim, milej było pomieszkiwać w tym budynku niż w mało wygodnym pałacyku. Obie oficyny powstały razem z pałacykiem również według projektów Dominika Merliniego. Dwa bliższe bramy pawilony są uznawane za dzieło warszawskiego architekta Szymona Bogumiła Zuga z lat 1780–1782. Szymon Bogumił Zug (1733–1807) już w 1778 roku zaangażowany został w Jabłonnie, najpierw przy urządzaniu wnętrz, a potem przy przekształcaniu i upiększaniu otoczenia. To on zaprojektował zachowane do dziś ogrodowe budowle: oranżerię, altanę chińską, grotę z domkiem oraz liczne niezrealizowane lub niezachowane obiekty, m.in.: drewniany wodozbiór, ptaszarnię, belweder, monopter z ołtarzem Diany, most chiński i dorycką pergolę. Trudno nie odnieść wrażenia, że z takich miejsc jak jabłoneński park musiały wyrastać korzenie romantyzmu i historyczno-kulturowego eklektyzmu XIX wieku. Dowodem tego nie tylko późniejsza Sala Mauretańska Henryka Marco-niego, ale też zaprojektowana przez niego brama wjazdowa, której towarzyszą kordegardy z pięknym napisem „Salve” oraz ustawione na piaskowcowych postumentach gotyckie kolumny z różowego granitu. Sprowadziła je do Jabłonny w 1827 roku z zamku krzyżackiego w Malborku generałowa Dunin-Wąsowiczowa. Generałowa bez wątpienia miała wielki sentyment do historii, zwłaszcza historii jabłoneńskiej rezydencji i jej najważniejszego gospodarza, księcia Józefa Poniatowskiego. Henrykowi Marconiemu kazała w parku wznieść łuk triumfalny na cześć polskiego wodza i marszałka Francji. Na tablicy wmurowanej w ścianę pałacu, pochodzącej jeszcze z czasów biskupa Ferdynanda Wazy, przeczytać możemy, że miejsce to miało „służyć odpoczynkowi wśród przyjaciół”. Dla księcia Józefa, choć Jabłonna takim miejsce była, to nie stała się jednak „miejscem odpoczynku Marsa po trudach wojny”. Bohaterski wódz, mimo planów powrotu na stałe do Jabłonny, nigdy do niej nie powrócił. Ciężko ranny utonął w nurtach rzeki Elstery po bitwie pod Lipskiem w 1813 roku.
Sklep
Ogłoszenia
