Pałac w Żelechowie

Przyjemny klasycystyczny dwór, którego budowę rozpoczął już w 1762 roku ówczesny właściciel Żelechowa książę Jerzy Lubomirski, a kończył po 1790 roku Ignacy Wyssogota-Zakrzewski. Ostateczny swój wygląd dwór zawdzięcza jednak Ordęgom, którzy w drugiej ćwierci XIX wieku zmodyfikowali nieco jego kształt. Jest to budowla parterowa, z piętrową częścią środkową zwieńczoną trójkątnym frontonem i poprzedzoną czterokolumnowym portykiem toskańskim wspierającym balkon. Na osi elewacji ogrodowej piętrowy zaokrąglony na narożach ryzalit – motyw charakterystyczny wielu wiejskich rezydencji końca XVIII wieku. Za jego ścianami kryje się główne wnętrze dworu – salon dekorowany fryzem o motywach waz i sfinksów w antytetycznym układzie. Od frontu sień. Gzyms wieńczący modylionowy. W elewacji południowej trzy arkadowe wnęki. Korpus nakryty dachami trójspadowymi, część środkowa – dwuspadowym. Stojąca obok ofi cyna powstała razem z dworem w drugiej połowie XVIII wieku i potem została nieco przebudowana w pierwszej połowie XIX stulecia. Zmieniono wówczas konstrukcję dachu. Parterowa, nakryta dachem czterospadowym, o ścianach artykułowanych lizenami. Na cmentarzu w Żelechowie znajduje się okazałe mauzoleum Ordęgów z 1852 roku.

Żelechów wzmiankowany jest po raz pierwszy w 1282 roku. Pierwotnie własność Ciołków, w tym w 1447 roku Mikołaja i Jędrzeja Ciołków, a w 1556 roku Stanisława Ciołka. W początkach XVII wieku w rękach Samuela Maciejowskiego, biskupa krakowskiego i kanclerza wielkiego koronnego, w XVII wieku Gostomskich, Leżeńskich i Dobrzynieckich, od 1672 roku Jana Linkhauza, chorążego owruckiego, w XVIII wieku Rzewuskich i Lubomirskich, w tym w drugiej połowie stulecia Jerzego Lubomirskiego, generała majora wojsk koronnych, a od 1790 roku Ignacego Wyssogoty-Zakrzewskiego (1745–1802), chorążego poznańskiego, posła na Sejm Czteroletni, działacza obozu reform, prezydenta Warszawy, współorganizatora powstania kościuszkowskiego, członka Rady Najwyższej Narodowej, więźnia Petersburga do 1796 roku. Od 1824 roku do lat międzywojennych Żelechów należał do Ordęgów, w tym w 1909 roku do Zygmunta Ordęgi. W końcu lat dwudziestych dobra Żelechów stanowiły własność Zygmunta Ordęgi i liczyły 1200 hektarów.

Tekst: Piotr Libicki, Dwory i Pałace wiejskie na Mazowszu, Poznań 2013.
Zdjęcie: Piotr Libicki