Pałac w Biłgoraju Różnówce

Miasto lokowano na zalesionym wzniesieniu Biały Goraj. Po śmierci założyciela Biłgoraj przeszedł w ręce jego syna Zbigniewa Gorajskiego, a następnie Rafała Gorajskiego. Po jego śmierci przejął je Teodor Gorajski, a po nim jego siostra Teofilia Rejowa. W 1693 r. sprzedała miasto wraz z okolicznymi dobrami Stanisławowi Antoniemu Szczuce. Po jego śmierci w 1710 r. miastem zarządzała jego żona - Konstancja Maria Anna Potocka, a około 1725 r. miasto na krótko przejął jej syn Jan Kanty Szczuka. Gdy zmarł w 1726 r. miasto przeszło w ręce jego brata Marcina Leopolda Stefana Szczuki, który zmarł bezpotomnie w 1728 r. Następnie miasto przeszło w ręce jego żony Elżbiety Potockiej, a w 1733 r. siostry Wiktorii. Ona zmarła w 1735 r., a miasto otrzymała jej córka Marianna Kącka hrabina Brochwicz wraz z mężem Eustachym Potockim. W 1779 r. Biłgoraj przeszedł w ręce ich syna Jana Nepomucena Eryka Potockiego, który w 1786 r. przekazał go bratu Stanisławowi Kostce Potockiemu. Ten z kolei, z powodu długów, przekazał miasto komisji bankowej. W tym czasie bywał tutaj Ignacy Krasicki. Świadectwem tego jest jego częściowo wierszowany list do księcia Stanisława Poniatowskiego datowany na 1783 r. i znany pod tytułem „Podróż z Warszawy do Biłgoraja". Podczas konfederacji barskiej pod Biłgorajem trwały walki z wojskami rosyjskimi, a atak na miasto zajęte przez Rosjan przeprowadził m.in. oddział marszałka Jana Karczewskiego.

W 1806 r. właścicielem Biłgoraja został Stanisław Nowakowski. W granicach dzisiejszej dzielnicy Rożnówka wybudował okazałą rezydencję, w której znajdowały się m.in. dwór, oczko wodne, po którym pływały gondole i amfiteatr (pozostałością jest tzw. ,,Małpi Gaj"). Wzorem dla tej rezydencji był Pałac Łazienkowski. Nowakowski, gorący patriota zapraszał do rezydencji wybitne postacie, m.in.: Jana Henryka Dąbrowskiego, księcia Józefa Poniatowskiego, Cypriana Godebskiego, według niektórych źródeł gościł tutaj nawet Napoleon Bonaparte. Po śmierci Stanisława właścicielem Biłgoraja został jego syn Edward, po czym miasto przejął mąż siostry Teodory-Walerian Płatonow. Po upadku powstania styczniowego, w 1864 r. miasto zostało sprzedane rządowi rosyjskiemu.

• Ryszard Bałabuch, Andrzej Łuczyński, Rezydencje magnackie i dwory szlacheckie Lubelszczyzny, cz. 4, powiaty: biłgorajski,hrubieszowski, janowski, tomaszowski, zamojski, Powiśle-Dęblin 2011.

Tekst: Andrzej Łuczyński, korekta: Nina Herzberg-Zielezińska, zdjęcia: Andrzej Łuczyński